Prawo upadłościowe i naprawcze – układ w upadłości konsumenckiej

Postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, z możliwością umorzenia ich zobowiązań pozostałych po przeprowadzeniu postępowania, czyli tzw. upadłość konsumencka, została wprowadzona do polskiego porządku prawnego ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 234, poz. 1572). Założeniem ustawodawcy, wprowadzając to postępowanie, była potrzeba zapewnienia możliwości oddłużenia tym osobom fizycznym, które są zadłużone w stopniu uniemożliwiającym im samodzielną spłatę długów.

Dnia 29 sierpnia 2014 r. Sejm RP przyjął nowelizację ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 233 ze zm.). Celem jest redukcja barier w dostępie do upadłości konsumenckiej przy jednoczesnym uwzględnieniu słusznych interesów wierzycieli.

Zmiany obowiązujące od 1 stycznia 2015 r. dotyczą m.in.:

— umożliwienia prowadzenia postępowania upadłościowego, także wtedy, gdy dłużnik ma tylko jednego wierzyciela;

— wprowadzenia nowej, podstawowej przesłanki oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości; przesłanką tą jest umyślne albo wskutek rażącego niedbalstwa doprowadzenie przez dłużnika do swojej niewypłacalności lub istotne zwiększenie jej stopnia;

— przyjęcia zasady, iż postanowienie o ogłoszeniu upadłości podaje się niezwłocznie do publicznej wiadomości przez ogłoszenie w budynku sądowym oraz obwieszczenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym;

— przyjęcia, że w przypadku, gdy osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że nie będzie on zdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, sąd może umorzyć zobowiązania upadłego bez ustalania planu spłaty;

— wprowadzenia prawa złożenia skargi kasacyjnej od postanowienia sądu drugiej instancji o ustaleniu planu spłaty wierzycieli albo umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty.

Nowelizacja wprowadziła zupełnie nowy typ układu w prawie upadłościowym. Przepisami regulującymi tę instytucję są art. 4911–49123 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze. Układ w upadłości konsumenckiej stanowi alternatywę dla trybu likwidacji masy upadłości i ustalania planu spłaty. Postępowanie uregulowane ustawą wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej należy prowadzić tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a jeśli jest to możliwe – zaspokoić roszczenia wierzycieli w jak najwyższym stopniu.

Pomimo złagodzenia przesłanek ogłoszenia upadłości, zachowane zostaje podstawowe założenie przepisów o upadłości konsumenckiej, polegające na zapobieganiu lekkomyślnemu zadłużaniu się przez dłużników liczących na łatwe i szybkie uniknięcie odpowiedzialności dzięki ogłoszeniu upadłości. Dlatego, ustawodawca wykluczył oddłużenie w przypadku niewypłacalności, do której dłużnik doprowadził umyślnie albo wskutek rażącego niedbalstwa. Co istotne, zachowana została struktura postępowania obejmująca w pierwszej kolejności likwidację majątku dłużnika (wyjątek stanowi przypadek, w którym wierzyciele zgodzą się na zawarcie układu), a następnie trwający do 36 miesięcy, z możliwością przedłużenia o kolejne 18 miesięcy, okres wykonywania planu spłaty wierzycieli, w którym dłużnik będzie zobowiązany do podjęcia istotnych wysiłków w celu zaspokojenia wierzycieli w maksymalnie możliwym stopniu.

Zob. Ustawa z 29.8.2014 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2014 r. poz. 1306).